بررسی تطبیقی نقش و مفهوم طاووس در هنرهای سنتی ایران و هند

چکیده با نگاهی گذرا به آثار تاریخی، ادبی و هنری در می یابیم که معنی و نقش پرنده در زندگی فکری و اجتماعی بشر از نقش و جایگاه مهمی برخوردار بوده است. نقش پرندگان در اساطیر و ادبیات ایران و هند بسیار پر رنگ است. نقش و نگار روی آثار باقی مانده به اعتقادات اساطیری و نمادهای باستانی بسیار دور پیوند می خورد که در میان آن ها نماد طاووس خود را جلوه گر می سازد. طاووس در باورهای ایرانیان باستان نماد ذات انسان و در اعتقادات ایرانیان پس از اسلام نمادی کیهانی است، دارای معانی گسترده و عمیقی است و در هند، نشان دلسوزی ، پاسداری و تجسم برخی از خدایان هندو می شود. در این پژوهش به نقش و مفهوم طاووس در ادبیات، اساطیر، فرهنگ و باورهای عامیانه و هنرهای سنتی ایران و هند پرداخته می شود. در کتاب ها و مقالاتی به نقش و گاهی مفهوم طاووس در ادبیات و معماری و برخی نگاره های ایرانی پرداخته اند، ولی در سایر هنرهای سنتی ایران به صورت جامع و در کنار هم این بررسی صورت نگرفته است. با توجه به اینکه ادبیات و عرفان ما منبع الهام هنرمند ایرانی است، ابتدا این نقش در ادبیات و سپس اساطیر و فرهنگ ایران مورد شناسایی، هرچند اجمالی قرار گرفته و سپس با روندی مشابه به شناخت این نقش در ادبیات و فرهنگ هند می پردازیم. با بررسی این نماد در اکثر هنرهای سنتی و با در نظر گرفتن دوره های تاریخی علاوه بر شناخت سیر تحول نقش طاووس در عمده هنرهای سنتی ایران و در کنار آن، هنرهای سنتی هند و بررسی تطبیقی نقش و مفهوم طاووس در دو فرهنگ کهنسال ایران و هند، وجوه افتراق و اشتراک و در نهایت، زمینه های این اشتراک مشخص می شود. مسلما با توجه به تفاوت مفهوم نمادین طاووس در ایران و هند، نمونه های افتراق، بخش قابل توجهی از آثار هنرهای سنتی ایران را تشکیل می دهد. ادبیات غنی ایران زمین، منبع الهام هنرمند ایرانی قرار گرفته و باعث به تصویر کشیدن طاووس در هنرهای ایران شده است. بدین سبب به نظر نگارنده طاووس در هنر تزئینات معماری و فرش ایران موقع ویژه ای پیدا کرده است و بیشترین آثار را در این هنر به خود اختصاص داده است، برعکس هنرهند که به سبب علاقه ی هنرمند هندی به منظره پردازی، نقش طاووس در این هنر بسیار به چشم می خورد. در نهایت باید به این نکته اشاره کرد که طاووس چه به لحاظ مفهوم و چه به لحاظ نقش کاملا متفاوت نیست و بر فرض این که طاووس از هند است، باز هم هنرمند ایرانی آن را در خدمت هنر، فرهنگ و دین خود قرار داده و به آن رنگ و بوی ایرانی بخشیده است. در این میان، پاسخ به سئوالات زیر مدنظر بوده است: 1- جایگاه نقش طاووس در هنرهای سنتی ایران و هند کجاست؟ 2-مفاهیم نمادین طاووس نزد ایرانیان و هندیان چیست؟ روش تحقیق نظری و از نظر روش تاریخی – توصیفی بوده و ابزار گردآوری اطلاعات نیز به صورت مطالعات کتابخانه ای و توصیف مشاهدات و بررسی تطبیقی می باشد. کلید واژه: نماد – اسطوره- نقش طاووس – فرهنگ – هنرهای سنتی – ایران – هند